Tiel, Hanzestad aan de Waal
Geschiedenis
De teloorgang rond 850 van de circa 10 kilometer verderop gelegen internationale handelsplaats Dorestad, zorgde er voor dat een deel van de handel verschoof naar Tiel. In 896 ontving Tiel van de Frankische koning Zwentibold het tolrecht. Door archeologisch onderzoek in de binnenstad werd bevestigd wat uit schriftelijke bronnen reeds bekend was: de stad was in de 10e en 11e eeuw een handelsnederzetting van internationale betekenis, die nauwe banden onderhield met de veel rijkere en machtigere handelsstad Keulen. Tiel onderhield in die tijd ook nauwe handelsbetrekkingen met Engeland.
Volgens de Benedictijnse kroniekschrijver Alpertus van Metz werd Tiel geplunderd door Vikingen. Hij schreef dat zeerovers zonder enige tegenstand te ontmoeten in 1006 de handelsnederzetting binnentrokken, de levensvoorraden snel wegsleepten, waarna de nederzetting werd platgebrand.[1] Archeologisch bewijs voor de plunderingen ontbreekt.
Het waren kooplieden van Tiel die zich omstreeks 1015 bij de Duitse keizer beklaagden over de illegale tol die door graaf Dirk III van Holland in de buurt van Vlaardingen werd opgericht. Dit zou leiden tot de (voor de keizer) slecht afgelopen strafexpeditie tegen de Hollandse graaf.
Het is niet bekend of Tiel het muntrecht heeft verkregen, wel werden er munten geslagen. In de 13e eeuw verkreeg Tiel stadsrechten van de bisschop van Utrecht en trad het toe tot de Hanze, een Duits verbond van handelssteden, dat vooral van grote betekenis was voor de Oostzeehandel.
In 1136 en 1334 vonden in Tiel grote stadsbranden plaats.
De stad was menigmaal de inzet van machtsstrijd tussen de graven van Gelre en de hertogen van Brabant. In 1339 werd de stad definitief Gelders, toen hertog Jan II van Brabant Tiel aan het hertogdom Gelre overdroeg. In de Late Middeleeuwen en de 16e en 17e eeuw breidde de ommuurde stad zich verder uit met een voorstad en nieuwe vestingwerken.
In het oude stadscentrum herinneren vele monumenten aan dat rijke verleden, zoals de Sint Maartenskerk, de Waterpoort met Groote Sociëteit, het Kantongerecht, de voormalige sociëteitBellevue, het uit 1525 daterende Ambtmanshuis dat samen met de door Jan David Zocher ontworpen Ambtmanstuin deel uitmaakt van het stadhuiscomplex, en het eveneens uit de 16e eeuw stammende Gotische huis aan de Weerstraat.
Tweede Wereldoorlog
In de Tweede Wereldoorlog werd Tiel zwaar getroffen tijdens gevechten tussen de Duitse bezetters die in de stad gelegerd waren en de geallieerden die gelegen waren aan de overzijde van de Waal. Onder meer de Sint Maartenskerk en de Waterpoort werden door de beschietingen ernstig beschadigd. In de jaren na de oorlog is de binnenstad weer hersteld maar nog steeds zijn er sporen te vinden van de bombardementen.
De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht met verschillende monumenten: de fusilladeplaats aan de coupure, het Joods monument, het Monument voor de gevallen krijger en 21 Stolpersteine.
Na 1945
In 1949 werd het vijftigduizendste nieuw gebouwde huis na de oorlog opgeleverd en geopend door de minister van volkshuisvesting. De Waterpoort werd in 1979 herbouwd. In juni 2006 is men begonnen met het uitbaggeren en reinigen van de stadsgrachten, waarin nog munitie lag uit de oorlog. Het baggeren is uitgevoerd met behulp van de zogeheten Bombox, een mobiele veiligheidsconstructie die speciaal voor dit project is gebouwd. In totaal zijn er tot eind november 2007 vijfhonderd grote en kleine explosieven boven water gehaald.
De gemeente werd in de 20e eeuw verschillende keren uitgebreid, met de dorpen Drumpt, Kapel-Avezaath en Wadenoijen, die werden overgedragen door de voormalige gemeente Wadenoijen. Daarnaast werden de buurtschap Latenstein in 1956 en het gehucht Medel in 2002 door de gemeente Echteld aan Tiel overgedragen. In de jaren negentig van de vorige eeuw is op de plaats van de buurtschap Passewaaij, tussen Wadenoijen en Tiel, begonnen met de aanleg van de grootscheepse Vinex-nieuwbouwwijk Passewaaij.
De mascotte van de stad is Flipje, het fruitbaasje (de stripfiguur van de voormalige lokale jamfabriek De Betuwe). Van Flipje staat een standbeeld in de stad.
Sinds 1965 is in Tiel het Bureau Krediet Registratie, kortweg BKR, gevestigd.
De teloorgang rond 850 van de circa 10 kilometer verderop gelegen internationale handelsplaats Dorestad, zorgde er voor dat een deel van de handel verschoof naar Tiel. In 896 ontving Tiel van de Frankische koning Zwentibold het tolrecht. Door archeologisch onderzoek in de binnenstad werd bevestigd wat uit schriftelijke bronnen reeds bekend was: de stad was in de 10e en 11e eeuw een handelsnederzetting van internationale betekenis, die nauwe banden onderhield met de veel rijkere en machtigere handelsstad Keulen. Tiel onderhield in die tijd ook nauwe handelsbetrekkingen met Engeland.
Volgens de Benedictijnse kroniekschrijver Alpertus van Metz werd Tiel geplunderd door Vikingen. Hij schreef dat zeerovers zonder enige tegenstand te ontmoeten in 1006 de handelsnederzetting binnentrokken, de levensvoorraden snel wegsleepten, waarna de nederzetting werd platgebrand.[1] Archeologisch bewijs voor de plunderingen ontbreekt.
Het waren kooplieden van Tiel die zich omstreeks 1015 bij de Duitse keizer beklaagden over de illegale tol die door graaf Dirk III van Holland in de buurt van Vlaardingen werd opgericht. Dit zou leiden tot de (voor de keizer) slecht afgelopen strafexpeditie tegen de Hollandse graaf.
Het is niet bekend of Tiel het muntrecht heeft verkregen, wel werden er munten geslagen. In de 13e eeuw verkreeg Tiel stadsrechten van de bisschop van Utrecht en trad het toe tot de Hanze, een Duits verbond van handelssteden, dat vooral van grote betekenis was voor de Oostzeehandel.
In 1136 en 1334 vonden in Tiel grote stadsbranden plaats.
De stad was menigmaal de inzet van machtsstrijd tussen de graven van Gelre en de hertogen van Brabant. In 1339 werd de stad definitief Gelders, toen hertog Jan II van Brabant Tiel aan het hertogdom Gelre overdroeg. In de Late Middeleeuwen en de 16e en 17e eeuw breidde de ommuurde stad zich verder uit met een voorstad en nieuwe vestingwerken.
In het oude stadscentrum herinneren vele monumenten aan dat rijke verleden, zoals de Sint Maartenskerk, de Waterpoort met Groote Sociëteit, het Kantongerecht, de voormalige sociëteitBellevue, het uit 1525 daterende Ambtmanshuis dat samen met de door Jan David Zocher ontworpen Ambtmanstuin deel uitmaakt van het stadhuiscomplex, en het eveneens uit de 16e eeuw stammende Gotische huis aan de Weerstraat.
Tweede Wereldoorlog
In de Tweede Wereldoorlog werd Tiel zwaar getroffen tijdens gevechten tussen de Duitse bezetters die in de stad gelegerd waren en de geallieerden die gelegen waren aan de overzijde van de Waal. Onder meer de Sint Maartenskerk en de Waterpoort werden door de beschietingen ernstig beschadigd. In de jaren na de oorlog is de binnenstad weer hersteld maar nog steeds zijn er sporen te vinden van de bombardementen.
De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht met verschillende monumenten: de fusilladeplaats aan de coupure, het Joods monument, het Monument voor de gevallen krijger en 21 Stolpersteine.
Na 1945
In 1949 werd het vijftigduizendste nieuw gebouwde huis na de oorlog opgeleverd en geopend door de minister van volkshuisvesting. De Waterpoort werd in 1979 herbouwd. In juni 2006 is men begonnen met het uitbaggeren en reinigen van de stadsgrachten, waarin nog munitie lag uit de oorlog. Het baggeren is uitgevoerd met behulp van de zogeheten Bombox, een mobiele veiligheidsconstructie die speciaal voor dit project is gebouwd. In totaal zijn er tot eind november 2007 vijfhonderd grote en kleine explosieven boven water gehaald.
De gemeente werd in de 20e eeuw verschillende keren uitgebreid, met de dorpen Drumpt, Kapel-Avezaath en Wadenoijen, die werden overgedragen door de voormalige gemeente Wadenoijen. Daarnaast werden de buurtschap Latenstein in 1956 en het gehucht Medel in 2002 door de gemeente Echteld aan Tiel overgedragen. In de jaren negentig van de vorige eeuw is op de plaats van de buurtschap Passewaaij, tussen Wadenoijen en Tiel, begonnen met de aanleg van de grootscheepse Vinex-nieuwbouwwijk Passewaaij.
De mascotte van de stad is Flipje, het fruitbaasje (de stripfiguur van de voormalige lokale jamfabriek De Betuwe). Van Flipje staat een standbeeld in de stad.
Sinds 1965 is in Tiel het Bureau Krediet Registratie, kortweg BKR, gevestigd.